Τζοβάνι Πιζάνο

(Giovanni Pisano ; 1245-50 – ; μετά το 1314). Ιταλός γλύπτης, αρχιτέκτονας και οικοδόμος. Η μεγάλη παιδεία του, που φανερώνει ότι ήταν γνώστης των γοτθικών νεωτεριστικών αντιλήψεων και βαθύς μελετητής των αρχαίων αναγλύφων, έκανε πολλούς ερευνητές να υποθέσουν πως ταξίδεψε στη Γαλλία, μεταξύ του 1270 και του 1275, αν και δεν υπάρχει μαρτυρία γι’ αυτό. Είναι όμως γνωστό και βέβαιο ότι εκπαιδεύτηκε στο εργαστήριο του πατέρα του Νικόλα, με τον οποίο συνεργάστηκε στον άμβωνα της μητρόπολης της Σιένα (1266-68) και κατόπιν στη μεγάλη κρήνη της Περούτζια (1277), όπου ο νεαρός καλλιτέχνης λάξευσε πιθανότατα τα αλληγορικά αγαλματίδια, που στέφουν τα ανάγλυφα των μηνών και των ελεύθερων τεχνών. Το πρώτο έργο που μπορεί να αποδοθεί με βεβαιότητα στον Τ. είναι η Παναγία με το Βρέφος του Μουσείου της Πίζας, που διακρίνεται για τη μνημειακή γαλήνη και τη συγκινητική γλυκύτητά του. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, που συνέβη πριν από το 1284, ο Τ. κατέλαβε εξαιρετική θέση στον καλλιτεχνικό κόσμο της Τοσκάνης. Από το έτος αυτό ανέλαβε την κατασκευή της πρόσοψης της μητρόπολης της Σιένα, ενώ συγχρόνως εργαζόταν στο βαπτιστήριο της Πίζας και στην εξέδρα του χορού της Μάσα Μαρίτιμα (1287). Για τη στέψη του βαπτιστηρίου δημιούργησε αρκετά γλυπτά με μνημειακές διαστάσεις, που κατά την πρόσφατη αποκόλληση από τις ψηλές βάσεις τους φανέρωσαν, παρά την προχωρημένη φθορά τους, εξαιρετικές ικανότητες έμπνευσης, εκτέλεσης και δημιουργικής ορμής. Στη Σιένα ήταν ο μόνος από τους Ιταλούς αρχιτέκτονες της εποχής, που συνέλαβε ένα μεγαλειώδες σχέδιο πρόσοψης, το οποίο δυστυχώς παρέμεινε ατελείωτο, όπου τα γλυπτά (επιβλητικά αγάλματα βιβλικών, ιστορικών και μυθικών προσώπων, πολλά από τα οποία εκτελέστηκαν μεταξύ του 1284 και του 1296 και βρίσκονται σήμερα κατά ένα μεγάλο μέρος στο Μουσείο της Μητρόπολης) δεν πλαισίωναν τα θυρώματα, κατά το πρότυπο των μεγάλων Μητροπόλεων της βόρειας Ευρώπης, αλλά ήταν τοποθετημένα στην ψηλότερη ζώνη, στα αντερείσματα. Όλα τα γλυπτά ακολουθούσαν απόλυτα μια γενική αρχή έμπνευσης (την εξύμνηση της Παναγίας, που μετά τη μάχη του Μοναπέρτι, ανακηρύχτηκε προστάτιδα της Σιένα). Η αρχή αυτή που τονίζεται από πλαστική άποψη, με τη συνεχή ρευστότητα της γοτθικής γραμμής, όπου συμπλέκονται οι αντιθετικές εκφράσεις, άλλοτε σοφά συγκεντρωμένες και άλλοτε προφητικά εκτεινόμενες, των μορφών του Σολομώντα, του Αββακούμ, του Ησαΐα, της Μαρίας, του Μωυσή. Η πολύπλοκη και μεγαλειώδης αυτή σύνθεση, όπου ο T., στην πλήρη πλέον ωριμότητά του, εκδηλώνει, απέναντι στην ακαμψία και στην επίσημη γαλήνη του Νικόλα, όλη την ανησυχία της ταραγμένης ψυχοσύνθεσής του, επανέρχεται, αν και σε μικρότερες διαστάσεις, στα μεταγενέστερα έργα του: στους άμβωνες του Aγίου Ανδρέα της Πιστόια, έργο του 1301 και της Πίζας, για τον οποίο εργάστηκε δέκα ολόκληρα χρόνια, από το 1302 έως το 1312. Στον άμβωνα της Πιστόια ο Τ. επαναλαμβάνει το σχήμα που είχε ήδη χρησιμοποιήσει ο Νικόλα στην Πίζα και στη Σιένα, αλλά στα διάχωρα, (που εικονίζουν σκηνές της Καινής Διαθήκης), φαίνεται, να θέλει να συμπιέσει στον πολύ στενό χώρο ένα θορυβώδες, κινούμενο πλήθος. Με μια πυκνή γλώσσα, γεμάτη ελλείψεις, ισχυρότατες προοπτικές σμικρύνσεις και έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς, ο Τ. κατορθώνει να δημιουργήσει ένα βουβό διάλογο με εξαιρετική δραματική δύναμη. Η τάση αυτή προς το δραματικό και το βίαιο φτάνει στις ακρότατες συνέπειες στον άμβωνα της Πίζας, που και από συνθετική άποψη είναι πολύπλοκος. Περνώντας σε ύψος τα 4 μ., κυκλικός, υποστηριζόμενος από ένα δάσος στύλων και κιονωτών αγαλμάτων, ο άμβωνας, πλούσιος και γεμάτος γλυπτά ως καθεδρικός ναός, χαρακτηρίστηκε, επειδή θυμίζει αρχαίες σαρκοφάγους και γαλλικά επιστύλια, θησαυρός τής παγκόσμιας γλυπτικής. Από τα έργα του Τ. σώζονται ακόμα η Παναγία του παρεκκλησίου των Σκροβένι στην Πάντοβα, η Μαντόνα ντέλα Τσίντολα της μητρόπολης του Πράτο και, τέλος, τμήματα (από τα οποία ένα βρέθηκε τελευταία) ενός άλλου αριστουργήματος, χαμένου κατά το μεγαλύτερο μέρος, των τελευταίων ετών της ζωής του: του τάφου της βασίλισσας Μαργαρίτας του Λουξεμβούργου. Τζοβάννι Πιζάνο: Η Παναγία με το Βρέφος: το έργο φανερώνει τη γοτθική διαμόρφωση του Ιταλού καλλιτέχνη. (Πάντοβα, παρεκκλήσι των Σκροβένι)